Kаспийдің жағажай аймағын қоршаған табиғи ортасының компоненттерін және техногенді обьектілерді кешенді зерттеуді ғылыми негіздеу

1. ҚР ҒБМ ғылыми жоба «Каспийдің жағажай аймағын қоршаған табиғи ортасының компоненттерін және техногенді обьектілерді кешенді зерттеуді ғылыми негіздеу» 
Мақсаты: ГАЖ-технологияларды пайдалана отырып, Каспийдің жағалау аймағы мен техногендік объектілердің қоршаған табиғи ортасының компоненттерін ғылыми негіздеу

Жұмыс нәтижелері және олардың жаңалығы.

1. Каспий теңізінің қазақстандық бөлігіндегі деңгейдің і (1960-1977) II (1978-1995) III (1996-2013), 17 – жылдық төмендеу және көтерілу кезеңдеріне талдау жүргізілді және негізделді. Деректер базасын құру үшін Каспий теңізі деңгейінің ауытқу кезеңдерінің Мұнай кәсіпшілігі ауданындағы Каспийдің жағалау аймағы топырағының жай-күйіне әсер етуіне баға берілді.
2. Қаламқас, Арман, Қаражамбас, Дунга кенорындарында стационарлық экологиялық алаңдарда (ЭСК) жағалау маңындағы аймақты жер үсті дала зерттеулерінің нәтижелері және атмосфералық ауа мен топырақ сынамаларының зертханалық талдауының нәтижелері бойынша координатты байланыстыра отырып, іріктеу нүктелері көрсеткіштерінің кестесі мен диаграммалары қалыптастырылды.
3. 1.7 нұсқа «Эра» бағдарламалық кешенімен атмосферада қоспалардың таралуын математикалық үлгілеу әдісімен Қошқар-Ата қалдық қоймасының нормативтік қза шекарасында, сондай – ақ жақын орналасқан қоныстану аймағында-Маңғыстау ст., Баянды және Ақшұқыр кенттерінде, Ақтау қаласында жел жылдамдығы 8, 12, 15, 20, 25 м/с болған кезде Каспий теңізінің жағалауын қамти отырып атмосфераның ластану дәрежесіне бағалау жүргізілді.

Жұмыс жетекшісі: т.ғ.д., профессор Кенжетаев Г.Ж.,

Орындаушылар: доктор PhD, доцент Сырлыбеккызы С., докторант Койбакова С.Е.

2. ҚР ҒБМ ғылыми жоба «Каспий теңізі суының мұнайөнімдерінен өзіндік тазалану қабілетінің белсенділігін арттыру»

 Мақсаты: Каспий теңіз  суының мұнай өнімдерінен тазалану қабілетін  активтендіру әдісін жасау

Жұмыс нәтижелері және олардың жаңалығы.

Есепті кезеңде теңіз ортасының қазіргі жай-күйі мониторингінің бастапқы кезеңдері жүргізілді, теңіз суының өздігінен тазалайтын жиынтық қабілеті анықталды, атап айтқанда мынадай іс-шаралар жүргізілді: Каспийдің теңіз суының физикалық-химиялық, гидрохимиялық, микробиологиялық талдауларын анықтау, көмірсутекті қышқылдайтын микроорганизмдер қоғамдастығын бөлу, пайдалы қауымдастықтарды іріктеу бойынша скрининг үшін қажетті оқшаулауларды алу, бактерияларды тектерге дейін сәйкестендіру.

Жүргізілген гидрохимиялық және физикалық-химиялық зерттеулер нәтижесінде

мұнай өнімдерінің құрамы АМП бойынша орта есеппен 12,6 есе, КМП бойынша — 0,52 есе және БМП бойынша — 0,84 есе артық екені анықталды. Мұнай мен көміртектің басқа да көздерін сіңіретін микроорганизмдердің 37 штаммдары бөлінді. Жоғары белсенділік А1, В2, Р6, N14, 819, 226, ЕЗ-З, М1-8, 43-11 штамдары көрсетті. Белсенді мұнай тотықтырғыш бактериялардың штамдары алдын ала төмендегі түрге жатқызылды

Жұмыс жетекшісі: б.ғ.к., доцент Мусаева Ж.К.

Орындаушылар: х.ғ.к., доцент Тлепиева Г.Ш.,т.ғ.к., доцент Серикбаева А.К., Койбакова С.Е.

3. ҚР ҒБМ ғылыми жоба «Күкірттің техногенді шикізатындағы сирек метал құрамды сульфадтаудың физико-химиялық үрдісі және олардың негізінде бағалы металдар алу мен токсинді элементтерді зарарсыздандырудың кешенді технологиясы»

 Мақсаты: осмий мен ренийдің күкіртпен сульфидизациялану заңдылықтары мен технологиялық параметрлерін зерттеу

Жұмыс нәтижелері және олардың жаңалығы.

Жұмыста бірінші рет осмий мен рений қосылыстарының мұнай өндірісінің жанама өнімі  — элементті күкіртпен сульфидтеу мүмкіндігі көрсетілді.

Осмий мен рений қосылыстарының қатты, сұйық, газ күйіндегі күкіртпен 273-1073 К  температура аралығында мүмкінді әрекеттесулерінің термодинамикалық параметрлері (ΔG⁰_T, lgК_р) есептелді.

Техногенді шикізатты элементті күкіртпен сульфидтеуде осмия мен ренийдің қасиеттері анықталды.  Техногенді шикізатты сульфидтеу үдерісінің оңтайлы жағдайлары анықталып, осмий мен ренийқұрамды концентрат алынды. Сирек металдардың концентратқа бөліну дәрежесі 95-99%.

Жұмыстың маңыздылығы сирекметалқұрамыд техногенді шикізатты жылдар бойы жинақталып қалған және жыл сайын көптеген мөлшерде түзілетін мұнай өндірісінің  жанама өнімі элементті күкртпен қоса өңдеумен анықталады.

Жұмыс жетекшісі: т.ғ.к., доцент Серикбаева А.К.

Орындаушылар:  х.ғ.к., доцент Тлепиева Г.Ш., т.ғ.к., доцент Оразбекова Р.Ж., Джаналиева Н.Ш.

4. ҚР ҒБМ ғылыми жоба «Дәстүрлі байыту жүйесі үшін оларды дайындау мақсатында аралас тотыққан кендер мен техногендік минералдық қалыптасуларды сульфиттеу технологиясының физика-химиялық негізі»
 Мақсаты: тотыққан кендер мен техногендік қалдықтарды   күкіртпен сульфидтеудің мыстың байытылуына әсерін зерттеу

Жұмыс нәтижелері және олардың жаңалығы.

Алғаш рет тотыққан кендерді алдын ала күкіртпен қаттыфазалы сульфидтеу арқылы мыстың байытылу дәрежесін жоғарылату мүмкіндігі көрсетілген.

— техногенді материалда және тотықты кенде мыстың мөлшері артқан сайын оның сульфидтелу дәрежесі жоғарылайтыны; сульфидтеудің оңтайлы температурасы 300-400 ⁰С мен уақыты  10-20 минут анықталды. Күкірт пен кенді тигель немесе пешке қатпарлы орналастырғанда келесі жағдайды ұстану қажет: биіктік пен диаметр 1,6-2,0 аралығында болу керек.

— термиялық талдау әдісімен тотыққан мыс кеніне техникалық күкіртті қосқанда 160 – 350 ⁰С температура аралығында мыс сульфиді түзілетіні, яғни қатты фазалы әрекеттесулер жүретіні анықталды.

— Тотыққан кендерінен мысты байытудың режимі оңтайландырылды, күкіртпен күйдіргеннен кейінгі флотацияда құрамында 21,3% мыс бр концентрат алынды. Мыстың концентратқа өт дәрежесі 84,32%. Тотыққан мыс кенін натрий сульфидімен сульфидтеу және күкіртпен күйдіру нәтижесінде алынған мыс концентратын салыстырғанда екінші жағдайда мыстың мөлшері 3%-ға жоғарылаған.

Жұмыс жетекшісі: т.ғ.к., доцент Серикбаева А.К.

Орындаушылар:  Койбакова С.Е., Джаналиева Н.Ш.

5. ҚР ҒБМ ғылыми жоба «Ауыл шаруашылығы мұқтаждары үшін Каспий теңізінің жағалау аймағындағы теңіз суын тұщыту»
Мақсаты: ауыл шаруашылығы мұқтаждары үшін Каспий теңізінің жағалау аймағындағы өңірдің ыстық климатының шарттарын пайдалана отырып, суды жылыту процестерін қолдану және аппаратуралық ресімдеу теңіз суын тұщыландырудың тиімділігі жоғары, энергия үнемдейтін қондырғысын әзірлеу.

Жұмыс нәтижелері және олардың жаңалығы.

Суды тұщыландырудың қолданыстағы тәсілдерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін талдау жолымен алынған теңіз суын тұзсыздандырудың жаңа тәсілі әзірленді..

1. Каспийдің күн энергиясы мен суық суын пайдалану арқылы ауыз су тапшылығы жағдайында суды тұщыландырудың жаңа тәсілі ұсынылды
2. Теңіздегі суық сумен қыздырылған гелио қыздырумен суыту арқылы суды тұщыландырудың физикалық процесінің физикалық заңдылықтары зерттелді
3. Қондырғының меншікті өнімділігіне және климаттық жағдайларға тәуелділігін белгілейтін деректер алынды және осы әсерлерді ескеретін математикалық модель әзірленді;
4. Теңіз суын тұщыландырудың тиімділігіне процестің температуралық және гидродинамикалық режимдерінің физикалық әсері эксперименталды анықталды және түсіндіріледі.

Жұмыс жетекшісі: т.ғ.д, профессор Кенжетаев Г.Ж.

Орындаушылар: т.ғ.к, доцент Серикбаева А.К., доктор PhD, доцент Сырлыбеккызы С., докторант Койбакова С.Е.

6. ҚР ҒБМ ғылыми жоба «Әктас қалдықтарынан жоғары пайдалану сипаттамалары бар материалдардың жаңа түрлерін алу»
Мақсаты: қоршаған ортаға теріс әсерін техногендік шикізат болып табылатын әктас қалдықтарынан дәстүрлі және дәстүрлі емес емес перспективалы құрылыс материалдарын алудың басым технологияларын жасау.

Жұмыс нәтижелері және олардың жаңалығы.

1. Қалдықтар негізінде жаңа пластифицирленген құрылыс материалын алудың қалдықсыз технологиясының ғылыми және технологиялық принциптері әзірленді, ол мыналардан тұрады: — цемент шығысының көрсеткіштері мен бетон қоспасының қозғалғыштығы сақталған кезде цемент салмағынан 0,15-0,30% көлемінде ПАА полиакриламиді қосылған карбонатобетонның беріктігі қоспасыз бетондармен салыстырғанда 10-15% — ға жоғарылайды, бұл ретте бұйымның 1 м3 беріктілік бірлігіне цемент шығысы 5 кг-ға дейін төмендейді.; — полиакриламид енгізген кезде бетонның қаттылығы қоспасыз қоспаның қаттылығымен салыстырғанда 2 еседен астам төмендейді, цементті 10% дейін үнемдеуге ықпал ететін дәстүрлі технологияда пайдаланылмайтын пластификаторлармен бірге беріктігі төмен әктас-ұлутас қалдықтары пайдаланылады, бұл ауыр бетондардағы беріктілік бірлігіне арналған Шығыс көрсеткіштерімен салыстырылады.
2. Жалпы қатаю теңдеуі алынды, мөлдір жабынды температураның өзгеруін және симметриялы емес қыздыру кезінде жылудың ену тереңдігін ескере отырып, әктасты өндіру көлемінің табиғи жарықшақтылықтан экспоненциалды тәуелділігі шығарылды.
3. Жылу оқшаулағыш ауа қабатының өзгеруі бар жазық және цилиндрлік гелиоқұрылғылардың сипаттамаларын температуралық тербелістер есебінен жақсарту әдісі негізделген.

Жұмыс жетекшісі: т.ғ.д, профессор Кенжетаев Г.Ж.

Орындаушылар: т.ғ.к, доцент Серикбаева А.К., докторантар Койбакова С.Е., Букаев Е.,  Боранбаева А.

7. «Optimum» жобалау институты» ЖШС шаруашылық келісім шартымен қаржыландырады «Шағырлы-Шөмішті кенорны ұңғымаларының сазды және кольматацияланған қимасын химиялық өңдеу»
 Мақсаты: екі қышқылды композицияның тұқымына жүйелі әсер етуді сынақтан өткізу және керн үлгілерінің сүзгіш-сыйымдылық қасиеттерінің өзгеруіне агент құрамының әсерін зерттеу.

Міндеттер:

 1.Қышқылдық композиция құрамының керн үлгілерінің сұйықтық (су) бойынша және газ бойынша өткізгіштігінің өзгеруіне әсерін тәжірибелік зерттеу жүргізу.

2.Бірінші қышқылдық композициямен өңдегеннен кейін сұйықтық пен газ бойынша өңдегенге дейін, сұйықтық пен газ бойынша өткізгіштігінің және екінші қышқылдық композициямен өңдегеннен кейін өткізгіштігінің мәнін анықтау.

Жұмыс жетекшісі: х.ғ.к., доцент Бусурманова А.Ч.

8. «Қазақстандық Қолданбалы Экология Агенттігі» ЖШС («КАПЭ» ЖШС) тапсырысы бойынша
«Маңғыстау облысы шекарасындағы солтүстік-шығыс Каспийдің жағалау белдеуінің қазіргі жағдайы»

Мақсат: урбанизацияланған аумақтардың ластану деңгейін талдауға жүйелі көзқарасты, картографиялаудың көп нұсқалылығын, нақты шаруашылық және табиғатты қорғау шешімдерін қабылдау үшін электрондық карталардың жаңа түрлерін жасау мүмкіндігін қамтамасыз ететін ГАЖ-технологияларды қолдану.

Міндеттері:

1. жағалау ортасының деректерін талдау, геологиялық құрылыс, стратификация, тектоникалық Құрылыс және жағалауларды қайта өңдеу;
2. Теңіз деңгейінің тербеліс динамикасын талдау және топырақтың жай-күйіне әсері;
3. Солтүстік-Шығыс Каспий жағалауы мен шельфінің геоморфологиясы туралы статистикалық деректер;
4. Геологиялық ортаның техногендік өзгеруін талдау деректері;
5. Аумақтың топырақ жамылғысының жай-күйі мониторингінің деректері;
6. Су түбіндегі шөгінділердің жай-күйі мониторингінің деректері;
7. Каспий жағалауының ландшафтық құрылысын және физикалық-географиялық аудандастыруын талдау;
8. Солтүстік-шығыс Каспийдің жағалау аймағын шаруашылық игеру және экономикалық даму перспективалары.

Жұмыс жетекшісі: т.ғ.д, профессор Кенжетаев Г.Ж.

9. Халықаралық жоба Project number: 517346- TEMPUS – 1 – 2011 -1 — SE —   TEMPUS  — JPCR (2011-2537/001-001) «Өнеркәсіптік экология мамандығы бойынша магистрлік бағдарламаны жаңғырту»
Мақсаты: Өнеркәсіптік экология бойынша магистрлік бағдарламаны ашу және жетілдіру

Жұмыс нәтижелері

1) 2012 жылдың желтоқсан айында Ғылыми кеңес отырысында 6М060800-Экология мамандығы бойынша магистрлік курстың «Өнеркәсіптік экология» жаңа мамандануы ашылды.

2) ЭХТ кафедрасының командасы мен ПОҚ осы Маманданудың енгізілген еуропалық және арнайы пәндері бойынша оқу-әдістемелік құжаттамаларды әзірледі. Мәселен, еуропалық үйлестіруші университеттердің бес пәні таңдалды: «өнеркәсіптік экологияға кіріспе», «технологиялар және тұрақты даму», «жаңартылатын энергетикалық ресурстар», «Қоршаған ортаны жүйелі талдау және модельдеу», «Таза технологиялар».

3) Темпус: доц командасының қатысушылары болып табылатын мұнай және газ факультетінің оқытушылары. ғылыми дәрежесі, атағы: педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент, Х.ғ. к. Бусурманова А. Ч., доц., т. ғ. к. Бисембаева К. Т., доц. б.ғ. к.Мусаева Ж. К. Швецияда, Испанияда және Нидерландыда еуропалық оқыту әдістемесі бойынша үш халықаралық семинарға қатысты. Сонымен қатар, доцент Бисембаева К. Т. экологиялық пәндерді оқыту әдістемесі бойынша біліктілікті арттыру, пәндер бойынша жұмыс бағдарламаларын құрастыруды оқыту және т. б. курстарынан өтті.

Жетекшісі: к.б.н., доцент Мусаева Ж.К.

Орындаушылар: к.х.н., доцент Тлепиева Г.Ш., к.т.н., доцент Серикбаева А.К., Койбакова С.Е.